Artykuł w niemieckim czasopiśmie „Erleben und lernen” nr 3/4 2013
Pedagogika przeżyc w różnych krajach Rafał Ryszka.
Tłumaczenie: Paulina Faryn
Pedagogika przeżyc w różnych krajach
O pedagogice przeżyć w Niemczech pisano już wiele. Artykuł jest spojrzeniem na problem: jakie doświadczenia, rozwój, trudności i trendy występują w innych krajach.Wobec tego-jeśli z różnych utrwalonych- światowych tendencji korzystają inne państwa ulegają one rozpowszechnieniu. Dlatego staraliśmy się skoncentrować na krajach, które mają już pewne tradycje w zakresie „Adventure Education” . Stany Zjednoczone i Wielka Brytania do 1980 r. miały duży wpływ na rozwój tej tematyki w innych państwach. Trudne okazało się znalezienie autorów z innych państw, dlatego brakuje w tym raporcie kilku krajów, które być może powinny się w nim znaleźć. Ucieszyły nas niespodziewane raporty z Polski i Rosji, które uzupełniły nam obraz Skandynawii oraz Kanady w tej kwestii.
Pedagogika przeżyć w Polsce jest jeszcze tematem nowym. Jak dotąd temat ten miał marginalne znaczenie zarówno w badaniach akademickiej, jak i w praktyce pedagogicznej. Temat ten łączy w sobie takie obszary jak: przetrwanie, sport, turystyka i czas wolny, ekologia i współpraca nieformalna.
W Polsce pojęcie to nie zostało jeszcze przetłumaczone, co powoduje dodatkowy chaos pojęciowy. Brak jednoznacznego określenia powoduje, że pojęcie jest to bardzo różnie tłumaczone. W krajach zachodnich jako „adventure and outdoor education” , czyli metody wychowania i kształcenia poprzez wyzwania. W Polsce aktywność ta jest widoczna głównie dzięki działalności organizacji pozarządowych lub pionierskich szkół wyższych. Niestety temat pedagogiki przeżyć jeszcze nie jest obecny w aktualnych programach kształcenia nauczycieli i innych osób pracujących z dziećmi czy młodzieżą. Szkoda, ponieważ w licznych międzynarodowych badaniach udowodniono działanie i skuteczność pedagogiki przeżyć.
HISTORIA
Aktywność pedagogiki przeżyć w Polsce w głównej mierze łączy się z ruchem harcerskim. Ruch ten istniejący już od 1910 r., mimo braku państwowości( w wyniku podziału Polski do 1918 r. na trzy części) szybko zyskał na znaczeniu: Ruch harcerzy cieszył się w polskiej opinii publicznej dobrą reputacją. Do chwili obecnej ma on nieformalny monopol na pracę z dziećmi i młodzieżą na tle przyrody i przez długi czas był jedyną interesującą formą nieformalnego wychowania. Duża cześć pedagogów z tej dziedziny w Polsce pojawiła się w związku z rozwojem harcerstwa, ponieważ pedagogika przeżyć była postrzegana w kontekście harcerzy (obozy, miłość do natury, współpraca grupowa itd.). Idea Kurta Hahna i innych autorów alternatywnych metod wychowawczych ( w tym Maria Montessori, Johann Heinrich Pestalozzi, Celestin Freinet) były przez cały czas komunizmu, kiedy Polska znajdowała się pod wpływem sowieckiej ideologii, właściwie nieznane. Do dziś alternatywne pomysły pedagogiczne spotykają się z podejrzliwością i oburzeniem. Opór utrwalonego systemu wychowawczego jest aktualny nawet przeciwko pozytywnym i kreatywnym pomysłom, tak jak w przypadku polskiego pedagoga Janusza Korczaka. Jego pomysły powoli wchodziły w świadomość społeczeństwa i pedagogów. Rok 2012 został ustanowiony przez polski parlament jako rok Janusza Korczaka. Ważnym impulsem do rozwoju pedagogiki przeżyć w Polsce był Michael Jagenlaufin dzięki współpracy z Klubem „Działania Środowiska dla dzieci” (AKU) w Cottbus, który od 2004 oferuje moduł serii „Pedagogika przeżyć” dla pracowników Caritas w Zielonej Górze, studentów Uniwersytetu w Poznaniu, od 2011 również w polskim tłumaczeniu dzięki pomocy finansowej od AKU i polsko-niemieckiej książki młodzieży (w krakowskim wydawnictwie WAM) Werner Michl „Pedagogika przeżyć”, a także w Teresinie pod Warszawą, gdzie pod hasłem „Edukacja Przygodą” odbyła się konferencja na temat pedagogiki przeżyć. W zorganizowaniu tego wydarzenia brał udział Wydział Pedagogiczny Uniwersytetu Warszawskiego, jak również dwie warszawskie fundacje (Fundacja Pracownia Nauki i Przygody i Fundacja Nasza Ziemia). Rezultatem konferencji było pojawienie się przed końcem 2012 roku publikacji na temat pedagogiki przeżyć, która podsumowuje polskie doświadczenia w tym zakresie.
W książce pod tytułem „Edukacja przygodą. Outdoor und Adventure Education w Polsce. Teoria, przykłady, konteksty” pod redakcją dr Ewy Palamer-Kabacińskiej i mgr Agnieszki Leśny z Wydziału Pedagogicznego Uniwersytetu Warszawskiego (Warszawa, Fundacja „Pracownia Nauki i Przygody”, 215 stron) zawarto polską monografię na temat Outdoor i Adventure Education w europejskim i światowym kontekście. Uczestnicy i prelegenci konferencji starali się wspólnie znaleźć odpowiedź na następujące pytania:
- Czy jest polska alternatywa dla obcojęzycznego pojęcia Experiental Education, Adventure Education, Outdoor Education, Environmental Education, Erlebnispaedagogik.
- Jak różnią się te pojęcia w polskim kontekście, co właściwie kryje się pod tymi pojęciami
I wreszcie najważniejsze pytanie: , czy te terminy odnoszą się do czegoś zupełnie nowego w Polsce czy mamy do czynienia z czymś, co jest stosowane tu od dawna i praktykowane i tylko nazywa się inaczej?
Publikacja prezentuje praktyczne przykłady pedagogiki przeżyć. Ponadto, kontekst historyczny, rozwój idei i lokalne warunki do rozwoju pedagogiki przeżyć w Szkocji i w Niemczech. Publikacja zawiera cześć z tekstami w języku angielskim. Zainteresowanie tematem jest tak duże, że w maju 2013 w Warszawie odbyła się już druga konferencja na podobny temat ( więcej na http://edukacjaprzygoda.pl).
Obecna sytuacja, trendy na przyszłość
Pedagogika przeżyć jest obecnie stosowana w Polsce tylko częściowo: gry i zabawy wybiera każdy według indywidualnych potrzeb i zgodnie z własnym rozumieniem „Erlebnispedagogik”. Niektóre ważne etapy działania i ustawienia są odrzucane lub pomijane, nie ma nadal odpowiedniego systemu szkolenia dla trenerów. Rozwój pedagogiki przeżyć jest w większości zasługą ludzi, którzy stykają się z takimi problemami w kontekście międzynarodowych wymian i staży w Europie Zachodniej i Stanach Zjednoczonych, na przykład, studenci polscy za granicą. Jest to głównie oparte na brytyjskim lub niemieckim i amerykańskim modelu.
Jak już wspomniano, wolne nośniki i stowarzyszenia są bardziej otwarci o Erlebnispedagogik przeciw. Takie instytucje są zainteresowani, na przykład:
Jak już wspomniano, ochotnicy i stowarzyszenia są bardziej otwarte na temat Erlebnispedagogik. Dla przykładu zainteresowane organizacje to:
– We Wrocławiu: Wrocławskie Stowarzyszenie Wychowawców- praca z dziećmi i młodzieżą, współpraca z pedagogami
– w Warszawie: Pracownia Nauki i Przygody- zajęcia linowe, weryfikowanie badań naukowych. Jedyna w Polsce warszawska organizacja, która łączy rozproszone działania instytucji stosujących metody związane z pedagogiką przeżyć.
– Również w Katowicach: Regionalny Ośrodek Metodyczno-Edukacyjny Metis – doskonalenie zawodowego nauczycieli,
– A w Szczecinie: Zachodniopomorska Fundacja Pomocy Rodzinie Tęcza Serc – praca z dziećmi i młodzieżą.
Ze środków Polsko-Niemieckiej Młodzieży i europejskich fundacji odbędą się polsko-niemieckie warsztaty dotyczące metod związanych z pedagogiką przeżyć, pracą grupową (Caritas Zielona Góra i Akcja Środowisko dla Dzieci (AKU), Fundacja Krzyżowa dla Porozumienia Europejskiego, Program „Młodzież działaniu”). Do tej pory jedyną możliwością kształcenia w Erlebnispadegogik był udział w odpowiednich szkoleniach i warsztatach w Niemczech i innych krajach.
Od kilku lat można zauważyć trend związany z rosnącą liczbą firm, które wykorzystują elementy pedagogiki przeżyć dostosowanych do potrzeb komercyjnych oraz w ramach usług dla wypoczynku i rekreacji, ekstremalnego sportu czy szkoleń, jak na przykład współpracy w grupie. Duże zainteresowanie pedagogiką przeżyć wyraża również polskie leśnictwo. Wielu pedagogów jest przekonanych o skuteczności tej metody, uczestniczą więc w dalszym kształceniu i wykorzystują ją w swojej dalszej pracy z dziećmi i młodzieżą.
Podsumowanie
Obszar pedagogiki przeżyć należy w Polsce do nowych, duże zainteresowanie budzi jego zastosowanie w praktyce. Nadchodzące lata pokażą, czy w związku z tematem pedagogiki przeżyć powstaną odrębne teorie, terminologia oraz czy zagraniczny potencjał naukowy zostanie wreszcie wykorzystane.
Warte podkreślenia jest praktyczne zastosowanie pedagogiki przeżyć w Polsce w trzech obszarach:
– stosowanie niemieckich doświadczeń jako adaptacji metod pedagogiki przeżyć do polskich warunków
– doświadczenia jako transfer metodologii w dziedzinie Outdoor-/Adventure Education
– doświadczenie ruchu harcerstwa, bez większej refleksji teoretycznej, wykorzystując pewne użyteczne elementy.
Ruch pedagogiki przeżyć jest aktualnie w Polsce dąży do stworzenia indywidualnego i odrębnego obszaru wiedzy i działań, który krystalizuje się na podstawie klasycznych i tradycyjnych dyscyplin takich jak Turystyka, Sport, Ekologia i Pedagogika.
Literatura:
Red. Ewa Palamer-Kahacińska, Agnieszka Leśny, Edukacja przygodą. Outdoor i adventure Education w Polsce: teoria, przykłady, konteksty, Warszawa 2012
Internet:
www.eskalon-group-com/pedagogika-przezyc.html
www.kreisau.de/kreisau-initiative.html
www.aktion-umwelt-fuer-kinder.de
Autor: Mgr Rafał Ryszka
Teolog i pedagog, założyciel i przewodniczący Stowarzyszenia Pedagogicznego we Wrocławiu, przewodnik harcerski w Związku Harcerstwa Polskiego w Niemczech, były dowódca Dolnośląskiej Organizacji Harcerstwa, członek Centralnej Szkoły Instruktorskiej w Warszawie, przewodnik międzykulturowy, pedagog w Lipsku.
